بررسی سیر تطور حرکت توسطیه و قطعیه در فلسفه اسلامی و پیامدهای آن

آنچه در نوشتار حاضر به دنبال آن هستیم بررسی و تبیین ضرورت بحث از حرکت قطعیه و توسطیه است و این که چه آثار و پیامدهایی مترتب بر بحث حرکت بویژه حرکت جوهری است. وجود زمان و حرکت در خارج مورد اتفاق غالب حکما است اما آن چه منشاء اختلاف نظر فلاسفه شده؛ وجود یا عدم وجود دو نحوه اعتبار حرکت یعنی قطعیه و توسطیه در خارج است. فیلسوفان بزرگی چون ابن سینا و حاج ملاهادی سبزواری هم که منکر وجود حرکت قطعیه در خارج شده اند در سایر بحث های خود قایل به وجود زمان و حرکت در خارج اند اما عدم توجه ایشان به تطبیق حرکت قطعیه با زمان موجب ارائه این دیدگاه شده چرا که با انکار حرکت قطعیه باید منکر زمان هم شد. با دقت در تعریف حرکت قطعیه پی خواهیم برد که بیشترین انطباق را با تعریف حرکت و زمان دارد و همچنین زمان از لوازم حرکت قطعیه است. پس از اثبات این مطلب خواهیم گفت که اگر جایی بحث از حرکت می شود مراد حرکت قطعیه است و در پی آن با طرح بحث حرکت جوهری به آثار و نتایج مهم بحث حرکت چون؛ حرکت نفس، مسئله معاد، اتحاد عالم و معلوم، علم و ادراک خواهیم پرداخت.